FUTBOL FANATİKLERİNİN PSİKOLOJİSİ…
Son dönemde Kadın Futbolu ve Sponsorluk Stratejileri ve Analizleri üzerine yazdım. Şimdi sizleri bambaşka bir konuya götürüyorum. Sporun ve futbolun olmaz ise olmazı taraftarlara, bir adım daha ilerideki fanatiklere…
Ben Cağaloğlu’nda Büyükreşit Paşa ilkokulu’na giderken, ikinci sınıfta iken, bir öğleden sonra tenefüs arasında futbolu sevdim. Hiç futboldan anlamazdım. Sınıf arkadaşlarımın kurmuş olduğu bir takıma karşılık (adı Şimşek Santrafor idi. Bir çizgi romandan alınma bir isimdi) mecburen maç yapsın diye kurulan bir takımda oynayarak başladım. Sonra takımın adını Yıldırımspor koydum. Hayali renkleri yeşil sari idi. Hiç bir zaman forması falan da olamadı. Şimşek Santrafor ise kırmızı-lacivertti, çizgi romandaki gibi. Yani herşey böyle başladı. Önce Şimşek Santrafor yenilgisi ile. Sonra Şimşek Santrafor’u nasıl yenebiliriz sorusu ile devam etti. Her tenefüs ya da okul sonrası bahçede ya da sokak aralarında futbol topu arkasında koşuşturmam devam etti.
Futbol ile ilgilenmek bir şekilde kendini sınıfta göstermenin farklı bir biçimi idi, o zamanlar. Belki yeni oluşmaya başlayan kimlik duygusuna, duyguların daha kolay ifade edilmesine, bir topluluğa kabul olmaya, benlik saygısının gelişimine destek oluyordu. Futbol, benim hayatımda bir şekilde hep yer aldı.
Tabi, 1982’lerde başlayan futbol aşkımın içinde futbolda futbol topumun dışında herşey değişti. Bu işin ironik tarafı, tabi. Zaten ben sizinle yazılarımda hep değişenleri yazıyorum. Yani, futbolun, “business” tarafını. Bu yazımda işin psikolojik tarafını inceleyeyim istedim.
Peki, bir futbol fanatiğinin psikoloji nedir?
Konuya Bill Shankly’nin bir sözü ile başlamak isterim. “Futbol bir ölüm kalım meselesi değil, bundan çok daha önemlidir.” Çok abartılı değil mi? Ama, bu söz futbol fanatikleri için normal bir söylemdir.
Mantığa sıkı sıkı sıkıya bağlı kalır isek, futbol yalnızca bir grup fazla maaşlı oyuncular tarafından oynanan ve dünyanın dört bir yanındaki bir çok kişi tarafından yalnızca bir eğlence kaynağı olarak izlenen bir oyunudur.
Peki sadece bir oyun mudur?
Hayatta hiç bir şey bu kadar mantıklı ilerlemez. Eğer bu kadar mantıklı ilerlese idi, o zaman aşk bile beynimize dopamin salgılayan basit bir kimyasal reaksiyon olarak tanımlanırdı. Ya da bir film sadece bir senaryodan satırları okuyan bir grup insandan ibaret olurdu. Ya da müzik sadece farklı sesler üretmek için üst üste bindirilmiş seslerin bir arada tınlaması olurdu. Bu nedenle, ancak mantığı bir kenara bırakırsak, oyunun irrasyonel fanatikliğine neyin sebep olduğunu anlayabiliriz.
Futbol, büyüleme, öfkelendirme, neşe verme, ağlatma, güçlü dostluklar kurma gibi farklı güçlere sahiptir. Evet, futbol sadece bir oyundur ama oyundan çok daha fazlasını insanlara verir.
Peki bu mantıksız tutkuyu yaratan nedir? Bir takıma veya oyuncuya bu kadar bağlı kılan şey nedir?
Bir Kimlik Duygusu:
Hepimiz, kulüp taraftarları olarak aramızda sohbet ederken, “kazandık”, “kaybettik”, “iyi bir ortasahaya ihtiyacımız var”, “defansımız kötü” gibi ifadeler kullanırız… Açıkçası, taraftarlar tarafından, “biz” kelimesinin kullanılması bir anlam ifade etmiyor gibi görünebilir. Neticede maçları taraftarlar değil, o kulüpten verdikleri hizmet için ücret alan futbolcuar oynamaktadır. Kazanan da, kaybeden de futbolcular ve kulüpleridir. Taraftarlara ne oluyor, demek gerekir. Zaten okul çağındaki gençlerin ebeveynleri de çocuklarına benzer şeyleri söylemektedirler.
Tabi bunu taraftara anlatmanız mümkün olamaz. Taraftar takımı kazandığında, galibiyeti kişiselleştirir ve coşku ile kutlar, kaybettiğinde ise çok zor teselli olur, bazen günlerce kendine gelemez. Hayatını alt üst eder. Yalnızca oyun olan bir şey için böylesine duyguların yaşanması aslında çok şaşırtıcı gelebilir. Tabi bunun çok mantıklı bir açıklaması vardır.
Psikolologlar, bunun arkasındaki nedenin, futbol taraftarlarının kendilerini kök saldıkları tarafla özdeşleştirme eğiliminde olduklarını ve kendilerini bir oyuncunun veya takımın yolculuğunun bir parçası olarak gördüklerini ve böylesine güçlü duygulara sebebiyet verdiğini açıklamaktadırlar. Taraftarlar, tuttukları takım kazandığında her şey sütlimandır, kendilerini başarının bir parçası olarak görüp, galibiyeti kişiselleştirirler, tuttukları takım kaybettiğinde ise durum biraz farklı olur. Kimse kaybetmeyi sevmez. Mağlubiyette işin özünde mahcubiyet ve utanç vardır. Kişiselleştirmek yerini suçlamalara bırakır. Hakem suçlanır, başkan suçlanır, yönetim suçlanır, teknik direktör ve teknik ekip suçlanır, oyuncular suçlanır. Suçlamalar bitmez. Bu yenilgiler sıklaşınca işin içine sadakat testi girer. Kim sürekli yenilen bir takımı tutmak ister ki?
Ham Duyguların Açığa Çıkması:
Taraftarların kendi takımlarına bu kadar değer vermelerinin bir başka nedeni de günlük hayatlarının sıradan aktivitelerinden harika bir kaçış sağlamasıdır. Okula gitmek ve bir işe gitmek gibi günlük rutinler iç karartıcı bir şekilde sıkıcı olabilir ve insanlar ara sıra bir izin arama eğilimindedir.
İşte bunun için hafta sonu maçları biçilmiş kaftandır. Kafalar dağılır, bir sonraki haftaya enerji depolanır. Hayata umut pompalanır.
Taraftarlar, günlük hayatta bağlı kalınmasını zorunlu kılan, öz farkındalık veya öz bilinçten vazgeçerek en azından doksan dakika boyunca doğal olarak içlerinden gelen ham duygular ile temasta bulunurlar. Eğer maçın sonucu bir zafer ise unutulması imkansız anılar hafızalara kazınır. Bu anılar yıllarca neşe ile anılır, tekrar tekrar anlatılır.
Bağımlılığa Yol Açan Fiziksel Değişimler:
Araştırmalar, taraftarların kendi takımlarının performansını izlerken büyük fizyolojik değişikliklerden geçtiklerini ortaya çıkardı.
Araştırmalar taraftarların takımları kazandığında testosteron seviyelerinde % 20 artış yaşadıklarını göstermiştir. Bu durum öfori (hoşnutluk ve kendini iyi hissetme durumu) duygularına yol açarken, kaybetme durumunda testosteron seviyelerinde % 20 düşüş yaşadıklarını göstermiştir. Bu ise strese neden olmaktadır.
Kısa bir süre boyunca vücutta meydana gelen bu tür zıt değişiklikler “Eustress” (faydalı, yapıcı stres anlamına gelir.) olarak tanımlanmıştır ve tehlikeli bir şekilde bağımlılık yapıcı olduğuna inanılmaktadır.
Sonuç olarak, gerçek bir taraftar kendini bir takıma adadığında genellikle geri dönüş yoktur. Bir takımın içinden geçtiği iniş ve çıkışları destekleyen yolculuğu, insanların kişisel düzeyde kendileriyle bağlantı kurmalarına yardımcı olur.
Bir Topluluğa Kabul:
Holiganlık ve şiddet, futbolun insanları birleştiren bir araç olarak itibarını lekelese de, futbolun topluluklar oluşturmasında hala büyük bir rol oynadığını inkar etmek mümkün değildir.
Taraftarlar, kendi taraftarlarını kendilerinden biri olarak tanımlar ve ömür boyu sürecek bir arkadaşlık kurmak yalnızca doksan dakikaya sığmış bile olabilir. 90 dakikaya birlikte söylenen unutulmaz zafer şarkıları, sarılmalar tanıklık etmiştir. Bir ekibin aynı tutkuyu paylaşması, kendi içinde daha güçlü bağlar oluşturma sürecinin çok daha sorunsuz bir şekilde ilerlemesini sağlar.
Belirli bir kulübü desteklemek, tekil bir hareket değildir. Benzer duygu ve duyguları ortaklaşa paylaşan bir çok kişi vardır. Bu nedenle taraftarların daha büyük bir grubun parçası olduğunu hissetmeleri, bir aidiyet duygusuna sahip olmaları ve en önemlisi sosyal bir kimlik oluşturmaları için bir takım fırsatlar sunmaktadır.
Sahada alınan sonuçlar taraftarların duygularında büyük bir rol oynasada, araştırmalar, maçta ortaya çıkan sonuçtan ziyade maçı izlemek için toplanan gruplarda ortaya çıkan sosyal kimlik hissinin daha büyük bir psikolojik keyif verdiğini gösteriştir.
Benlik Saygısı:
Taraftarların benlik saygısının, takımlarının kazanıp kaybetmesine bağlı olarak değişebileceği kanıtlanmıştır. Araştırmalar, taraftarların tuttuğu takım kazandığı zaman hayata daha iyimser bir bakış açısına sahip olduklarını, takımları kaybettiği zamanda, hayata ve olaylara negatif bir bakış açısı ile yaklaştıklarını göstermiştir. Bu tür duygular anlık olabilir ama kişinin uzun vadede öz saygısı üzerinde derin etkileri olabilir. Genel olarak, bir takımı desteklemenin, bir taraftarın kendine değer vermesi açısından yararlı olduğunu kanıtlanmıştır çünkü bu onlara günlük hayatta eksik kalacak olan zaferi keşfetme fırsatını verecektir. Yapılan araştırmalara göre, belirli bir kulübün taraftarlarının diğer kulüplerin taraftarlarına göre üstünlük duygusu geliştirdiği iddia edilmiştir ki, bence çok doğrudur.
Bir takımın taraftar grubu diğer takımın taraftar grubundan kendilerini daha kararlı, cesur, takımlarına daha bağlı görebilirler. Takımları hakkında oluşturmuş oldukları bu kemikleşmiş görüşlerini kolay kolay değiştirmezler. İşin gerçeği bunun sahadaki sonuçlar ile de çok fazla ilgisi olmayacaktır. Böyle bir zihniyetin çatışmalar yaratması kaçınılmaz olsa da, fanatik taraftarların kendilerine değer vermede çok faydalı olduğu kanıtlanmıştır.
Bir takımın taraftarı olmak aslında insanların günlük hayatlarında bir renktir. İnsanların ruh sağlıklarına, yukarıda belirtmiş olduğum konularda faydası dokunacaktır.
Yazıma burada son verirken, gelecek hafta yine farklı bir konuya eğileceğim. Medya konusuna. Sıkı durun, çok iddialı bir yazı hazırlıyorum. Beyinleri açacak, vizyonları genişletecek.
Gelecek hafta görüşmek üzere,
Saygılarımla,
mail: halit.giray@abcspor.com
twitter: @halitselimgiray
